بازگشت
پاسخ به سوالات متداول درباره بیماریهای مشترک بین انسان و دام
حکیم مهر- محسن طاهرمیرزایی: رئیس اداره بیماریهای منتقله از حیوان به انسان وزارت بهداشت در نشست خبری که به مناسبت روز ملی بیماریهای زئونوز به صورت ویدیوکنفرانس برگزار شد، به اهمیت نقش دامپزشکان در کنترل این بیماری‌ها اشاره کرد.
«دکتر بهزاد امیری» معتقد است که سلامت انسان در گرو سلامت حیوانات، دام و محیط است و در حال حاضر ما هیچ بیماری زئونوزی نداریم که ادعا کنیم می‌توانیم آن را بدون همکاری و حمایت دامپزشکان چه در بخش خصوصی و چه در بخش دولتی مهار کنیم.
وی تصریح می‌کند: «یکی از معضلاتی که با آن مواجه هستیم، آمار رو به تزاید حیوان‌گزیدگی در کشور است. آمار موارد حیوان‌گزیدگی در کل کشور در سال ۹۹، تعداد ۲۱۲ هزار و ۶۰۰ مورد قطعی و شناسایی شده بوده که به ما مراجعه و در سامانه مرکز مدیریت بیماریهای واگیر ثبت شده‌اند. میزان بروز ۲۵۳ مورد در یک صد هزار جمعیت است که این یک تهدید برای سلامت عمومی محسوب می‌شود.»
حکیم مهر: آقای دکتر، نقش دامپزشکان در کنترل بیماریهای زئونوز و همچنین کنترل بیماریهای نوپدید چیست؟
بنده در ابتدا خدمت همه دوستان و همکاران عزیز در پایگاه خبری حکیم مهر عرض سلام دارم و از همکاری و همراهی شما با وزارت بهداشت تا امروز تشکر می‌کنم. از چند سال پیش اصطلاحی تحت عنوان One Health از سوی سازمان جهانی بهداشت و مجامع بین‌المللی مورد استفاده قرار گرفت که ما نیز آن را تحت عنوان «سلامت یکپارچه» می‌شناسیم. به طور مختصر در این تعریف ذکر شده که سلامت انسان در گرو سلامت حیوانات، دام و محیط است. در حال حاضر ما هیچ بیماری زئونوزی نداریم که ادعا کنیم می‌توانیم آن را بدون همکاری و حمایت عزیزان، همکاران و دوستان در سازمان دامپزشکی چه در بخش خصوصی و چه در بخش دولتی و همچنین همکاران محیط زیست مهار کنیم.
بیماری بروسلوز را مثال می‌زنم که نص صریح سازمان جهانی بهداشت اعلام می‌کند چون امکان ابتلای بروسلوز یا تب مالت از انسان به انسان بسیار نادر است، پس چنانچه ما بخواهیم بیماری بروسلوز را در انسان کنترل کنیم، در ابتدا باید آن را در دام کنترل کنیم. پس چنانچه ما دام مبتلا به بیماری بروسلوز نداشته باشیم، انسان مبتلا به بروسلوز هم نخواهیم داشت. لذا شناسایی و حذف به موقع دام‌های آلوده می‌تواند در بحث کنترل این بیماری، برای ما بسیار حائز اهمیت باشد.
دو کار مهم و بزرگی که سازمان دامپزشکی و همکاران خوبمان در بخش خصوصی دامپزشکی در بحث پیشگیری بروسلوز انجام می‌دهند، بحث شناسایی دام‌های مبتلا و کشتار آنها و موضوع بعدی، بحث واکسیناسیون دام است. اینها ۲ استراتژی بسیار مهم به شمار می‌روند. البته سازمان دامپزشکی تمام تلاش خود را می‌کند اما محدودیت‌هایی دارد و نمی‌تواند تمامی دام‌های واجد شرایط کشور را واکسینه کند. اگر روزی بتوانیم ادعا کنیم که تمام دام‌های حائز شرایط در کشور در برابر بروسلوز واکسینه می‌شوند و از طرفی تمامی دام‌های مبتلا شناسایی و کشتار می‌شوند، به این هدف بزرگ نزدیک می‌شویم که بروسلوز در انسان کنترل و حتی ریشه‌کن شود.
سوال: اهمیت روز ملی زئونوز یا همان بیماریهای قابل انتقال بین انسان و دام چقدر است؟
ششم جولای سال ۱۸۸۵، بیولوژیست فرانسوی لویی پاستور موفق شد واکسنی کشف کند که از مرگ انسان‌ها در اثر ابتلا به بیماری هاری جلوگیری کند و به همین مناسبت و تقدیر از ایشان، این روز به نام روز جهانی زئونوز در نظر گرفته شد که در ایران هم تحت عنوان روز ملی زئونوز پاس داشته می‌شود.
بیماریهای قابل انتقال بین انسان و حیوان طبق تعریفی که سازمان جهانی بهداشت اعلام کرده، شامل هر یماری عفونی که به طور طبیعی قابلیت انتقال از حیوانات مهره‌دار به انسان را داشته باشد، می‌شود. بالغ بر ۲۰۰ نوع بیماری زئونوز در جهان شناسایی شده که عوامل آن می‌تواند باکتریال، ویروسی، انگلی، قارچی و ... باشند. تعداد زیادی از بیماریهای عفونی در انسان زئونوز است و حدود ۷۰ درصد بیماریهای عفونی که در حال حاضر قابلیت انتقال به انسان را دارند منشاء حیوانی دارند.
بیش از ۷۵ درصد بیماریهای نوپدید عفونی زئونوز هستند. بیماری کووید ۱۹ نیز یک بیماری زئونوز است چون برخاسته از حیوانات بوده است. سازمان جهلانی بهداشت در این تردید ندارد که منشاء بیماری کووید ۱۹ از حیوانات بوده است. هر سال ۵ بیماری جدید عفونی که در جهان شناسایی می‌شوند، منشاء حیوانی دارند. همچنین ۸۰ درصد عواملی بیماری‌زایی که پتانسیل استفاده در سلاح‌های بیوتروریستی را دارند، منشاء حیوانی دارند. این بیماری‌ها در تجارت جهانی هم موثر هستند. کمااینکه تولید محصولات دامی رابطه بسیار تنگاتنگ با سلامت دام دارد.
اگر بیماریهای زئونوز نادیده گرفته شوند، می‌توانند در بحث تبادلات تجاری در تولیدات دامی تاثیرات منفی داشته باشند. برخی بیماریهای زئونوز قابلیت پیشگیری دارند. مثلا بیماری هاری که برای همه مخاطبین شناخته شده است، یک بیماری ویروسی است که در دستگاه سیستم اعصاب مرکزی به واسطه گاز گرفتگی یا انتقال ترشحات آلوده از حیوان هار به انسان منتقل می‌شود و اگر در زمان مناسب اقدامات پیش‌گیرانه برای فرد مصدوم استفاده نشود، در صورت ابتلای انسان به هاری این بیماری کشنده خواهد بود. اما این بیماری کشنده کاملا قابل پیشگیری است.
سوال: آمار موارد حیوان گزیدگی در کشور چقدر است؟
یکی از معضلاتی که با آن مواجه هستیم، آمار رو به تزاید حیوان گزیدگی در کشور است. آمار موارد حیوان گزیدگی در کل کشور در سال ۹۹، تعداد ۲۱۲ هزار و ۶۰۰ مورد قطعی و شناسایی شده بوده که به ما مراجعه و در سامانه مرکز مدیریت بیماریهای واگیر ثبت شده‌اند. میزان بروز ۲۵۳ مورد در یک صد هزار جمعیت است که این یک تهدید برای سلامت عمومی محسوب می‌شود. چنانچه فردی در اثر گازگرفتی توسط حیوان هار به موقع مداوا نشود، احتمال بروز هاری در او بالاست و جان خود را از دست می‌دهد. لذا در سراسر کشور واحدهای پیشگیری و درمان حیوان گزیدگی داریم که همکاران خوب بنده در آنها خدمات می‌دهند. ارائه خدمات ضد عفونی و شستشوی زخم و تزریق واکسن و سرم ضد هاری و پیگیری‌های بعدی نیز از دیگر اقدامات است.
این آمار ۲۰۰ هزار مورد حیوان گزیدگی در سال، علی‌رغم اینکه بالاست اما به خاطر خدمات همکاران ما، مرگ انسانی ناشی از هاری در سنوات گذاشته کمتر از ۱۰ مورد در هر سال بوده است. سال گذشته ۵ مورد مرگ انسانی ناشی از هاری داشتیم که متاسفانه به این علت این بوده که افراد یا مراجعه نکردند یا با تاخیر خدمات گرفتند. هر سال علاوه‌بر خدمات، هزینه سنگینی صرف خرید واکسن ضد هاری می‌کنیم.
سوال: وضعیت درخصوص سایر بیماری‌ها چطور است؟
سال گذشته موارد شناسایی شده بروسلوز یا تب مالت در کل کشور ۱۷ هزار و ۸۰۷ مورد بود که میزان بروز آن۲۱ و ۲ دهم درصد در یک صد هزار نفر است.
از دیگر بیماریهای شایع زئونوز در کشور می‌توانم به سالک اشاره کنم. سالک یک بیماری انگلی است که به واسطه گزش نوعی پشه به نام خاکی و خونخواری او، به انسان منتقل می‌شود. مخزن آن در طبیعت روستایی و جوندگان صحرایی هستند که به واسطه گزش این پشه، این انگل وارد بدن پشه شده و سپس در هنگام نیش زدن، به انسان منتقل می‌کند. در محل گزش زخمی تشکیل می‌شود که مزمن خواهد بود و درمان آن مشکلات خود را دارد. موارد سالک شناسایی شده در سال گذشته در کل کشور بالغ بر ۱۴ هزار و ۱۷۱ مورد بوده که معادل حدود ۱۷ در یک صد هزار نفر جمعیت بوده است.
از بیماریهای دیگر تحت پوشش نظام مراقبت، بیماری تب خونریزی دهنده کریمه کنگو یا همان CCHF است. با اقداماتی که در بحث پیگیری و کنترل کردیم، آمار این بیماری در سنوات گذشته کاهش پیدا کرده است. این بیماری یک بیماری ویروسی است که از طریق گزش نوعی کنه ایجاد می‌شود. هنگامی که این کنه اقدام به خونخورای می‌کند، این عامل بیماری را به بدن دام یا انسان انتقال می‌دهد. راه دوم انتقال این است که اگر کنه‌ای دامی را مورد گزش قرار دهد و این ویروس دو هفته در بدن دام باشد، برای خود دام خیلی خطرناک نیست. اما اگر در این دو هفته، این دام بدون پروتکل‌های بهداشتی ذبح شود، چنانچه ترشحات دام به بدن انسان انتقال پیدا کند، می‌تواند فرد را مبتلا به بیماری CCHF کند. یک روش دیگر انتقال از انسان آلوده به انسان سالم است که باز هم در صورتی که وسایل حفاظت فردی استفاده نشود، این بیماری می‌تواند از طریق ترشحات به بدن انسان سالم هم انتقال پیدا کند.
موارد قطعی شناسایی شده تب کریمه کنگو در سال گذشته در کل کشور ۴۰ مورد بوده که از این تعداد، ۵ مورد منجر به مرگ شده است.
از دیگر بیماریهای قابل انتقال بین انسان و حیوان، نوعی بیماری به اسم سیاه زخم است که باکتریال است و چنانچه در دام ظاهر شود و انسان با دام بیمار مواجهه پوستی داشته باشد یا از گوشت آن استفاده کند، می‌تواند انتقال پیدا کند. موارد سیاه‌زخم شناسایی شده در سال گذشته ۱۱۴ مورد بوده است.
سوال: وضعیت مارگزیدگی و عقرب‌گزیدگی در کشور چگونه است؟
از چند سال قبل بنا به تصمیم معاونت بهداشت وزارت بهداشت، برنامه پیشگیری و کنترل گزش جانواران زهری از بخش بیماریهای غیرواگیر به مرکز بیماریهای واگیر انتقال داده شده و نظام مراقبت این بیماری، در اداره زئونوز مدیریت می‌شود.
آمار مارگزیدگی و عقرب گزیدگی در کشور قابل توجه است، به طوری که در کل کشور در سال گذشته، تعداد موارد مارگزیدگی شناسایی شده، ۶ هزار و ۱۸ مورد با میزان بروز ۷ و ۲ دهم در یکصدهزار بوده است. موارد عقرب‌گزیدگی ۴۹ هزار و ۷۰۹ مورد با میزان ۵۲ و ۲ دهم در یکصدهزار بوده است. مرگ ناشی از مارگزیدگی محدود و مرگ ناشی از عقرب‌گزیدگی ۱۸ مورد بوده که عمده این موارد به علت عدم مراجعه به موقع افراد گزیده شده بوده است.
در حال حاضر در کشور پادزهر سم عقرب تولید می‌شود و در ارتباط با مار و عقرب مهمترین اقدام تزریق به موقع پادزهر است. لذا هر نوع از گزش‌ها را فارغ‌از اینکه علامت دارد یا نه، افراد باید مراجعه کنند.
سوال: آیا بحث بیماریهای مشترک بین انسان و دام، درخصوص حیوانات خانگی یا همان پت نیز صادق هستند؟
بحث نگهداری حیوانات خانگی در منازل برای ما یک معضل است. خیلی از افرادی که تمایل به نگهداری از این حیوانات دارند، می‌گویند که ما به حیوان واکسن زدیم و تحت نظر دامپزشک است که البته این موضوع خیلی خوب است. اما خیلی از عوامل بیماری‌زا در حیوانات وجود دارند که در خود حیوان بیماری‌زا نیستند و هیچ عارضه‌ای نشان نمی‌دهند، اما قابلیت انتقال به انسان را دارند. اگر از من به‌عنوان مسئول کشوری پیشگیری از این بیماری‌ها و متخصص عفونی سوال کنید، ما هیچ‌وقت نمی‌توانیم شرایطی در خانه ایجاد کنیم که حیوان را در صحت و سلامت نگه داریم، به گونه‌ای که هیچ مخاطره‌ای برای انسان نداشته باشد.
بیمای‌هایی که قابلیت انتقال به انسان دارند، زیاد هستند. از بیماریهای باکتریال ویروسی گرفته تا انگلی و قارچی، هر کدام قابلیت انتقال دارند. این بیماری‌ها می‌توانند از طریق تماس مستقیم و پوست به پوست، تماس با مدفوع و ادرار حیوان و تماس از طریق ترشحات تنفسی منتقل شوند.
سوال: آیا آماری در خصوص انتقال بیماری ازسوی حیوانات خانگی وجود دارد؟
آمار به تفکیک نداریم اما بخشی از آمار حیوان گزیدگی به واسطه نگهداری همین حیوانات خانگی است. در تعریف ما آمده که این حیوانات، چه به صورت گاز گرفتن، چه چنگ و چه خراش پوستی، می‌توانند بیماری را انتقال دهند. گربه‌ها هم می‌توانند حتی از طریق چنگ زدن، عامل انتقال بیماری هاری شوند. چون بیماری هاری در بزاق حیوان ترشح پیدا می‌کند و گربه آن را به پنجه‌ها انتقال می‌دهد و چنانچه چنگ بزنند، امکان انتقال وجود دارد.
لیست متعددی از بیماریهای حیوانات خانگی گزارش شده که اگر فردی تمایل به نگهداری این حیوانات داشت، باید به طور مستمر و منظم تحت نظارت و معاینه دامپزشک باشد و واکسن‌های لازم برای فواصل زمانی از سوی دامپزشکی برای حیوان تزریق شود.
متاسفانه الان اثبات شده که بیماری کووید ۱۹ از انسان به گربه‌سانان، سگ‌ها، راسو و خفاش قابلیت انتقال دارد. اگر گربه‌ای عامل بیماری‌زا داشته باشد، می‌تواند آن را به سایر گربه‌ها انتقال دهد. البته هنوز عکس این موضوع اثبات نشده اما این نگرانی وجود دارد که با تغییر ماهیت‌ها، این توانایی را هم پیدا کند. توصیه ما این است که اگر فردی که در خانه از حیوانات نگهداری می‌کند، کرونا گرفت، به مدت ۲ هفته این حیوان را در مکان دیگری قرار دهد. این حیوان دارای هر علامتی که شد، حتما باید توسط دامپزشک معاینه و نمونه‌گیری شود.
سوال: اخیرا اخباری منتشر شد که در کرمانشاه چند نفر به دلیل بیماری تب کریمه کنگو فوت کرده‌اند. آیا صحت دارد؟
انتشار برخی اخبار درخصوص فوت چند نفر به علت بیماری تب کریمه کنگو در کرمانشاه صحت ندارد. آمار امسال بیماری تب کریمه کنگو تا همین امروز، کل مواردی که اعم از قطعی و محتمل شناسایی شده ۴۰ مورد بوده که ۵ مورد قطعی ابتلا به تب کریمه کنگو بوده است. موارد فوت در کرمانشاه که اخیرا اعلام کردند، تنها یک مورد بوده است که آن هم به واسطه تاخیر در مراجعات بوده است. گزارش چند فوت نداریم. این فرد نیز به زعم اینکه به سرماخوردگی مبتلا شده، دیر مراجعه کرده و زمانی هم که مراجعه کرده در وضعیت وخیمی بوده است و متاسفانه درمان او موفقیت‌آمیز نبوده است.
سوال: به‌عنوان حرف آخر...
با توجه به نزدیکی عید قربان، هر سال به واسطه این روز مبارک توصیه‌هایی را جهت رعایت نکات بهداشتی به مردم می‌دهیم تا مناسبات آنها با رعایت مسائل بهداشتی اجرا شود. نکته اول این است که مردم دام را از مراکزی تهیه کنند که تحت نظارت و پوشش سازمان شهرداری و دهیاری‌ها و تحت پوشش و نظارت سازمان دامپزشکی است. چراکه بعضی مواقع ممکن است دام آلوده و بیمار باشد. نکته بعدی این است که وقتی دام خریداری شد، حتما باید در کشتارگاه ذبح شود، نه در اماکن عمومی و منازل و معابر.
